Шулай үлде Ватан улы (Инша)

Бөек җыр ул − Бөек Ватан өчен

Сугыш кырларында үлүе.

Ф. Кәрим.

Ф. Кәрим дигәндә, без сугышчы солдат һәм шагыйрьне күз алдына китерәбез. Үзенең иҗаты белән сугышка кадәр үк билгеле булса да, аның иҗаты сугыш чорында аеруча көчле яңгырады.

Фатих Кәрим 1941 елның 30 декабрендә сугышка китә. Сугыш шагыйрь өчен фашист белән йөзгә-йөз очрашу гына түгел, аның иҗат фронты да.

Бер минут та башка тынгы бирми,

Окоп почмагында утырам.

Аламын да куен дәфтәремне

Янып, җыр язарга тотынам, −

дип яза шагыйрь «Кереш җыр» шигырендә. Солдат-шагыйрьнең сугыш чорында «Мәхәббәт һәм нәфрәт», «Моң көче» исемле шигырь җыентыклары, «Разведчик язмалары», «Язгы төндә» повестьлары басылып чыга. Бу әсәрләрендә шагыйрь явыз дошманны җиңү өчен бөтен көчне тупларга кирәклеген таләп итеп чыкты.

Илнең бөтен көчен, бар сәләтен

Бер могҗиза итеп кузгатыйк,

Ябырылып килгән дию кавемен

Кымшанмаслык итеп туктатыйк.

(«Туктатыйк»)

Халкыбызның бу сугышта җиңеп чыгачагына тирән ышану белән бергә, Ф. Кәрим бу җиңүнең үзеннән-үзе килмәячәген, аны яулап алырга кирәклеген, ә моның өчен исә фронт белән тылның бер булып эшләргә тиешлеген бик ачык аңлый иде. Шуңа күрә аның шигырьләрендә әле кичә генә колхоз кырларында иген үстергән, заводларда тимер койган кешеләр фронтта зур батырлыклар күрсәтәләр. «Тимер һәм тимерче» балладасының төп герое − тимерче Саттар. Ул, Ватан чакыргач, батыр сугышчыга әйләнә. «Пионерка Гөлчәчәккә хат» һәм «Онытма» шигырьләрендә шагыйрь тылның сугышчыларны җиңүгә рухландыруы турында яза.

Ф. Кәрим, оста разведчик буларак, дошман тылында разведкада йөри: фашистларның ерткычлыкларын үз күзләре белән күрә, халкыбызның батырлыгына соклана һәм гаҗәпләнә. Шулар тәэсирендә повестьлары, «Шакир Шигаев» драмасы, «Гөлсем», «Партизан хатыны» поэмалары языла. Шагыйрьнең басып алучыларга нәфрәте чиксез. Шуңа күрә ул аларга карата мәрхәмәтсез булырга чакыра.

Фашист илгә үлем китерә,

Фашизмның таңы, язы юк.

Яшен уты белән күккә язып әйтәм:

Язы юкның яшәү хакы юк!

(«Бездә яздыр»)

Фатих Кәрим яшәүгә һәм үлемгә бертигез итеп, игътибарсыз карамады. Шагыйрь тормышны, яшәүне чын күңелдән сөйде. «Кеше яшәр өчен туа. Яшәр өчен тугач, ул матур яшәргә тиеш»,− дип язды ул. Аныңча, яшәүнең бөтен матурлыгы − үз Ватаныңны бөтен нәрсәдән дә югары күреп, аны саклап, коллыктан коткарып, антына тугры булып калуда. Аның геройлары: лейтенант Шигаев, разведчик Фаррахов, Акморат дошман белән бәрелештә геройлык үрнәге күрсәтәләр. Бу кешеләрнең үлемгә каршы барулары һич тә яшәүдән туйганлыктан түгел, алар, үзләрен корбан, итеп, миллионнарны коткарачакларын яхшы беләләр. Алгы позициядә торучы солдат, башына пуля тиеп, авыр яралана һәм янындагы иптәшенә болай ди:

Башың түбән имә, әгәр минем

Тыныч үлемемне теләсәң;

Илле фашист исән йөрер иде әле

Мин бирегә килеп үлмәсәм.

(«Иптәш»)

Батырлык җиңү китерә, куркаклык − хурлыклы сыйфат, шуңа күрә ул батырларны мактый. Ләкин ул акылсыз, башкисәр батырлар ягында тормый. Ул − командир, аның кул астында күпләгән солдатлар. Алар − яшьләр. Киләчәк − алар кулында. Менә шуның өчен шагыйрь иң кыен җиргә үзе омтылды. Туган илгә аның яшәү рухы тулы хатлары, шигырьләре кайтты. Ул үзе дә тиздән сугыш бетәчәгенә, Җиңү яулатачагына бөтен күңеле белән ышана иде. Ләкин сугыш аяусыз. 1945 елның 19 февралендә Ф. Кәрим батырларча һәлак була. Кече лейтенант Ф.Кәрим үзенә йөкләнгән хәрби бурычын үти, дошманны үткәрми, биеклек яулап алына.

Шулай үлде Ватан улы

Сугыш барган кырларда:

Сагынган саен без анны

Бик биеккә, зәңгәр күккә

Күтәрербез җырларда.

(«Шәкүров турында җыр»)